جلوه نورانی فاطمه در قرآن (قسمت چهارم)

بسمه تعالی

(این مقاله که به صورت سریالی تقدیم می شود،به طور چکیده در ویژه نامه عصرانه روزنامه قدس در تاریخ 3 اردیبهشت 1393 با همین عنوان منتشر شده است)

جایگاه فاطمه (س) در قرآن – بخش اول

وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرً‌ا [1]

سلام.پس از بررسی کمالات شخصیتی حضرت زهرا، می‌خواهیم به جایگاه ایشان در کتاب هدایت اشارتی داشته باشیم. در این مطالب، استناد به منابع تفسیری و تاریخی اهل سنت شده است.

مفسرین اهل سنت در منابع تفسیری خویش نزدیک به یکصد و چهل آیه را در خصوص حضرت زهرا (س) بیان می‌دارند.  این آیات را می‌توان در سه محور زیر دسته‌بندی نمود:

1-      آیاتی که شان نزول آن‌ها حضرت فاطمه زهرا (س) شمرده شده است.

2-      آیاتی که بارزترین مصداق آن‌ها حضرت زهرا (س) است.

3-      آیاتی که بطن و تاویل آن‌ها بر شخصیت حضرت فاطمه (س) منطبق شده است.[2]

اول: صدیقه طاهره، سبب نزول برخی آیات

هفت نمونه مهم از این دست آیات به شرح زیر می‌باشد: سوره انسان، سوره کوثر، آیه 33 سوره احزاب، آیه 5 سوره ضحی، آیه 26 سوره اسراء، آیه 23 سوره شوری و آیه 61 سوره آل عمران

1.      سوره مبارکه انسان

حدود 40 نفر از بزرگان اهل سنّت، سوره مبارکه انسان را سوره‌ای می‌دانند که به طور مستقل در شأن فاطمه زهرا (س) و همسر و فرزندان او نازل شده است.[3]

خداوند در این سوره می‌فرماید: "إِنَّ الْأَبْرَ‌ارَ‌ یَشْرَ‌بُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورً‌ا؛ همانا نیکان از جامی می‌نوشند که آمیزه‌ای از کافور دارد."[4]

واژه "برّ" به احسان و نیکوکاری فراگیر می‌گویند. خداوند صاحبان این صفت را ابرار نامیده و آنان را اینگونه توصیف می‌فرماید:

اولا خداوند ارتباط ابرار را با خویش بیان می‌دارد: "یُوفُونَ بِالنَّذْرِ‌ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّ‌هُ مُسْتَطِیرً‌ا؛ آنان به نذر خود وفا می‌کردند و از روزی که گزند آن فراگیر است می‌هراسیدند"[5]

سپس خداوند ارتباط این ابرار و نیکوکاران را با بندگان خویش به زیبایی به تصویر می‌کشد: "وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرً‌ا؛ و غذای خود را با آنکه به آن نیاز و علاقه دارند، به مسکین و اسیر و یتیم می‌دهند."[6] و در پایان حضرت باری تعالی این تقدیم خالصانه وجودشان را اینچنین ستوده است: "إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لَا نُرِ‌یدُ مِنکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورً‌ا؛ ما برای خشنودی خداست که به شما می‌خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم."[7]

این توصیف خداوند است از اطعام امیرالمومنین و حضرت زهرا و حَسَنین (علیهم السلام) که سه روز افطار خود را به مسکین و اسیر و یتیم بخشیدند و اینچنین خداوند اعمال آنان را قبول می‌فرماید و به آنان مباهات می‌ورزد.

نکته جالب اینکه آلوسی بغدادی از مفسرین متعصب اهل تسنن می‌گوید: خداوند در این سوره از تمام نعمت‌های بهشتی یاد می‌کند به جز حوریه. زیرا حوریه خجلت زده از مطرح شدن نامش در سوره‌ای است که به نام زهرای مرضیه و انسیه الحوراء مزین شده است.

2.      سوره مبارکه کوثر

در این سوره مراد از کوثر، حضرت زهرا (س) است که استمرار نسل و دودمان پیامبر اکرم (ص) از او می‌باشد و شجره طیبه امامت از وجود نازنینش سرچشمه می‌گیرد.

فخر رازی در تفسیر کبیر، ذیل تفسیر این سوره مبارکه به عنوان قول سوم، منظور از کوثر را حضرت زهرا (س) می‌داند.

3.      آیه 33 سوره مبارکه احزاب

طهارت این است که انسان در وجود خود، فضایل را جایگزین رذایل نماید. اراده تشریعی خداوند بر طهارت همه انسان‌هاست که تحقق آن در گرو اعمال خود آن‌هاست. اما در این مورد بحث اراده تکوینی و قطعی و مسلّم خداوند است بر طهارت و پاکی. این آیه از جمله آیاتی است که به طور مستقیم درباره حضرت زهرا (س) نازل شده است.:

إِنَّمَا یُرِ‌یدُ اللَّـهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّ‌جْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَ‌کُمْ تَطْهِیرً‌ا؛ خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از دامان شما خاندان بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند"[8]

"إِنّما" از ادات حصر است و قطعیت انحصاری اراده الهی را می‌رساند. یعنی این اراده قطعی و انحصاری خداوند است که هرگونه پلیدی و رجس را از وجود اهل بیت عاری و پاک کند.

در میان اهل سنت، امام المفسرین طبری حدود پانزده روایت در انطباق این آیه شریفه بر حضرت فاطمه و همسر و دو فرزند گرامی‌اش نقل می‌کند.[9]

4.      آیه 26 سوره مبارکه اسراء

از آیات دیگری که مستقیما در حقّ فاطمه زهرا (س) نازل شده است، آیه 26 سوره اسراء می‌باشد. هنگامی که خداوند می‌فرماید: "وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَى حَقَّهُ؛ و حق نزدیکان را بپرداز"[10]

مفسران از ابوسعید خدری نقل کرده‌اند که هنگامی که این آیه نازل گردید، پیامبر رحمت (ص) فاطمه را فراخواند و فدک را به ایشان عطا فرمود.

ادامه دارد . . . . [11]

                       نویسنده: مهندس حسین وفابخش

---

[1] سوره انسان، آیه 8

[2] در این مقاله، فقط به تعداد اندکی از این آیات اشاره می‌کنیم. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به: بانوی تطهیر، دکتر محمد علی انصاری، انتشارات بیان هدایت نور

[3] برای مثال: سیوطی در درّالمنثور، زمخشری در الکَشاف، فخر رازی در تفسیر کبیر، ابن جوزی در زادالمسیر، بیضاوی در انوار التنزیل، آلوسی در روح المعانی، طنطاوی در التفسیر الوسیط، قرطبی در الجامع الاحکام القرآن و . . . .

[4] سوره انسان، آیه 5

[5] سوره انسان، آیه 7

[6] سوره انسان، آیه 8

[7] سوره انسان، آیه 9

[8] سوره احزاب، آیه 33

[9] محمد بن جریر طبری، جامع البیان، جلد 22

[10] سوره اسراء، آیه 26

[11] این مقاله برگرفته از کتاب بانوی تطهیر، نوشته دکتر محمدعلی انصاری می‌باشد.