آیین برادری(قسمت چهارم)
بسمه تعالی
رازهای آینه
المُؤمِنُ مِرآةُ اَخیه الُمؤمن
این فرمایش زیبا از پیامبر اکرم اسلام (ص) بسیار در مبحث اخوت و رابطه مومنین با یکدیگر راهگشاست. در نوشتارهای قبلی 2بار از این حدیث استفاده کرده و برخی نکات آن ذکر گردید. به جهت اهمیت موضوع و زیبایی‌ها و لطافت‌هایی که در این فرمایش زیبای حضرت وجود دارد، در این نوشتار قصد داریم چند نکته زیبای دیگر از این جمله نورانی حضرت استخراج نماییم.
1- مهترین ویژگی آینه، نمایش واقعیت‌ها است. آینه زیبایی‌ها و زشتی‌ها را به نمایش می‌گذارد. آینه صادقانه و خالصانه، نقص و کمال همه انسان‌ها را به آنان نشان می‌دهد.
مومن نیز باید مانند آینه باشد؛ مومن باید خوبی‌ها و زشتی‌های برادر مومنش را به او نشان دهد و او را از اشتباهات خود آگاه سازد.
امام حسین (ع) می‌فرمایند: مَن اَحَبَّکَ نَهاکَ وَ مَن اَبغَضَکَ اَغراک[1]
کسی که تو را دوست دارد، از تو انتقاد می کند و کسی که با تو دشمنی دارد، از تو تعریف و تمجید می‌کند.
اگر واقعا باور داشته باشیم، تذکر معایبمان منجر به نجات ما خواهد شد، نه تنها از تذکرات دوستانمان ناراحت نمی‌شویم، بلکه بسیار خرسند نیز خواهیم شد.
2- آینه، عیب را در مقابل انسان نشان می‌دهد نه پشت سر او. آینه عیب اشخاص را به خود آن‌ها نشان می‌دهد و نه به دیگران.
توجه به این نکته بسیار مهم است. گاهی ما قصد اصلاح دیگران را داریم اما با تذکر دادن در جمع نه تنها فرد را خوشحال نمی‌کنیم بلکه او را در پیش دیگران شرمسار کرده واحتمال پذیرش عیبش را از بین خواهیم برد. تذکر به جا و به موقع، به اندازه اصل تذکر مهم است. تذکر به موقع و در جای مناسب، باعث پذیرش و اصلاح طرف مقابل می‌گردد و تذکر نابجا، معمولا موجب لجبازی و عکس العمل‌های منفی فرد خواهد شد.
امام حسن عسکرى (ع) می‌فرمایند:
مَن وَعَظَ أَخاهُ سِرّا فَقَد زانَهُ وَمَن وَعَظَهُ عَلانیَةً فَقَد شانَهُ[2]
هر کس برادر (دینى) خود را پنهانى نصیحت کند، او را آراسته و اگر آشکارا نصیحتش نماید ارزش او را کاسته است.
3- آینه، عیب را بزرگ نمی‌کند بلکه آن را به همان اندازه که هست نشان می‌دهد. مومن نیز باید عیب برادرش را بدون اغراق و بزرگنمایی به او نشان دهد..
4- آینه، عیب را بی سرو صدا می‌گوید. آینه برای اعلام عیوب، اعلان رسمی نمی‌کند.مومن هم باید آرام، بدون دادو فریاد و بدون آبروریزی از مومن، عیب برادرش را مطرح نماید.
5- برای آینه، همه مردم یکسانند. برای آینه تفاوتی ندارد که آن شخص، چه جایگاه و مقام اجتماعی دارد. مومن نیز نباید تحت تأثیر شخصیت افراد قرار گیرد، بلکه باید به خاطر رضای خدا انتقاد کند. باید مراقب باشیم مبادا شخصیت اجتماعی فرد باعث شود عیب‌ها و نقص‌های او را کمال بدانیم و با تملق، رفتارهای غلط او را تایید کنیم که در این صورت، ما هم در اعمال زشت او شریک خواهیم بود.
6- آینه در صورت شکسته شدن نیز واقعیات را نمایش می‌دهد. مومن نیز هر چه تحت فشار قرار گیرد، ساکت نمی‌شود و از تذکر خیرخواهانه دست بر نمی‌دارد. مبادا شرایط زمانه و نظرات اکثریت جامعه، ما را از بیان حقایق و امر به معروف (البته در جایگاه خود) بازدارد.
چند تذکر بسیار مهم:
1- اگر روی آینه گرد و غبار بنشیند، دیگر عیب را نشان نمی‌دهد.
گاه قلب‌های ما بر اثر گناهان، غرورها، سرکشی‌ها و غفلت‌ها شفافیت و پاکی خود را از دست می‌دهد و توان نمایش واقعیات را از دست می‌دهد. پس بسیار مهم است مراقبت کنیم که در تذکر دادن به دوستانمان، خود از موضع حق سخن بگوییم و منصفانه و از روی عدالت در مورد دیگران قضاوت کنیم. مراقب باشیم مبادا حب و بغض‌های شخصی تاثیری در بیان حق و حقیقت بگزارد.
2- حق پذیر باشیم.
همه ما قبل از ورود به یک جلسه مهم، خود را در آینه نگاه می‌کنیم و پس از اطمینان از مرتب بودن ظاهرمان وارد جلسه خواهیم شد. اگر عیبی در ظاهر ما باشد، بسیار خوشحال می‌شویم که آینه قبل از ورود به سالن جلسه و مواجهه با حضار، آن را به ما نشان دهد و فرصت رفع عیوبمان را فراهم آورد.
پس اگر دوستی به ما عیبمان را نشان می‌دهد باید ممنون او بوده و خوشحال شویم که قبل از ورود به صحنه محشر و برانگیخته شدن در دادگاه عدل الهی، از عیب خود آگاه شدیم وفرصت اصلاح خود را بدست آوردیم.
امام سجاد (ع) می‌فرمایند:
و أَمّا حَقُّ النّاصِحِ فَأَن تَلینَ لَهُ جَناحَکَ ثُمَّ تَشرَئِبَّ لَهُ قَلبُکَ وَتَفتَحَ لَهُ سَمعَکَ حَتّى تَفهَمَ عَنهُ نَصیحَتَهُ ثُمَّ تَنظُرُ فیها فَإن کانَ وُفِّقَ فیها لِلصَّوابِ حَمِدتَ اللّه عَلى ذلِکَ وَقَبِلتَ مِنهُ وَعَرَفتَ لَهُ نَصیحَتَهُ...[3]
حقّ نصیحت کننده این است که نسبت به او فروتنى کنى، دل را براى فهم نصیحتش آماده نمایى و به سخنانش گوش دهى و اگر گفتارش درست بود خدا را شکر گویى و بپذیرى و حق شناسى کنى... .
3- واعظ درونی:
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:
إذا أرادَ اللّه بِعَبدٍ خَیرا جَعَلَ لَهُ واعِظا مِن نَفسِهِ یَأمُرُهُ وَیَنهاهُ[4]
هرگاه خداوند خیر بنده‌اى را بخواهد، واعظى از درون او برایش قرار مى‌دهد که او را به کار نیک وادارد و او را از کار بد نهی کند.
توجه داشته باشیم این واعظ درونی در دورن همه ما انسان‌ها قرار دارد و ما را به خیر دعوت می‌کند. هرچه بیشتر به این نوای درونی توجه کنیم و نصایح آن را اجرا کنیم، صدای آن واضح‌تر گشته و تاثیر آن در زندگی ما بیشتر خواهد شد. و همچنین اگر به آن بی‌توجهی کنیم، روز به روز صدای این واعظ درونی را ضعیف‌تر خواهیم شنید تا جاییکه که دیگر صدای آن شنیده نخواهد شد.
4- تذکر برای دوستان فیزیکدان و مهندس!!! مومن باید برای برادر دینی خود، همانند آینه تخت باشد، نه مانند آینه مقعرعیوب دیگران را بزرگنمایی کند(البته بزرگنمایی در فاصله کانونی آینهمقعر می‌باشد!!!) و نه مانند آینه محدب، خوبی‌های آنان را کوچک‌تر نشان دهد!!
ان شاء الله در گفتار آتی، به بررسی آفات و آسیب‌های اخوت از منظر قرآن کریم خواهیم پرداخت.
به امید اینکه خداوند به نگارنده و خواننده توفیق عمل عنایت فرماید. آمین
نویسنده: مهندس حسین وفابخش
[1] علامه محمد باقر مجلسی، بحار الانوار(ط-بیروت)جلد 75،صفحه 128
[2](تحف العقول، ص489)
[3]تحف العقول، ص269
[4]نهج الفصاحه، ح154
با تمامی این تفاسیر و تمامی حرفهایی که درباره نحوه ی ارتباط و تعامل با دیگران گفته شده است، مادامی که انسان با خود ارتباط صحیحی نداشته باشد،و با ندای درونی خود ارتباط سالم برقرار نکند، در رابطه ی با دیگران هم، دچار سردرگمی و بی تفیقی خواهد بود.