آیین برادری در قرآن(قسمت سوم)
بسمه تعالی
حقوق مومنان نسبت به یکدیگر (بخش دوم)
در نوشتار قبل، حقوق برادران دینی را نسبت به هم در حدیث نبوی جست و جو کردیم. از 30 حق ذکر شده توسط پیامبر اکرم (ص)، 15 نکته را ذکر کرده و توضیح مختصری دادیم. حال ادامه حدیث:
پیامبر اکرم اسلام حضرت محمد مصطفی (ص) می‌فرمایند:[1]
مسلمان بر برادر مسلمانش سی حق دارد که جز با به جا آوردن و یا گذشت از آن‌ها، از او برداشته نمی‌شود:
16- در کمک و یارى او بکوشد، یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ؛
17- ناموس او را حفظ کند، یَحْفَظُ حَلِیلَتَهُ؛
18- حاجت و نیاز او را بر آورد، یَقْضِی حَاجَتَهُ؛
19- براى خواسته‌اش نزد دیگران، واسطه گشته و شفاعت کند، یَشْفَعُ مَسْأَلَتَهُ؛
گاه ما خود توان پاسخ گفتن به نیاز و احتیاج دیگران را نداریم ولی می‌توانیم با مصرف کردن اعتبار خود در نزد دیگران، مشکل برادر دینی خود را مرتفع سازیم. در اینجاست که به ما فرمان داده‌اند تا حد امکان و در صورت اطمینان به طرف مقابل، با اعتبار خود مشکل دیگران را حل نماییم.
20- عطسه‌اش را تحیّت گوید، یُسَمِّتُ عَطْسَتَهُ؛
21- گمشده‌اش را راهنمائى کند، یُرْشِدُ ضَالَّتَهُ؛
22- سلام او را جواب دهد، یَرُدُّ سَلَامَهُ؛
اهمیت سلام کردن و جواب دادن آن بر کسی پوشیده نیست. در روایت داریم که سلام هفتاد حسنه دارد که یکی برای پاسخ دهنده به سلام و مابقی برای سلام کننده است. پس سعی کنیم که ما در سلام به دیگران پیشقدم باشیم.
لازم به ذکر است باز هم اهمیت این موضوع در خانواده بیشتر است و ادب حکم می‌کند که کوچکترها به بزرگترها سلام نمایند؛ اما این یک قاعده کلی نیست و هیچ اشکالی ندارد که پدر خانواده در ابتدا سلام کند. در سوره نور می‌خوانیم: "فَإذا دَخَلتُم بیوتاً فَسَلِّموا علی أنفُسِکُم تحیَّةً مِّن عندالله مبارکَةً طَیِّبَةً"[2]
از امام باقر (ع) در مورد معنای آیه فوق پرسیدند."حضرت فرموند: منظور سلام کردن مرد به اهل خانه است در هنگام وارد شدن به آن و جواب دادن اهل خانه به او"[3]
23- گفته او را نیکو شمرد، یُطِیبُ کَلَامَهُ؛
24- انعام او را خوب قرار دهد، یَبَرُّ إِنْعَامَهُ؛
25- سوگندهایش را تصدیق کند، یُصَدِّقُ إِقْسَامَهُ؛
26- دوستانش را دوست بدارد و با آن‌ها دشمنى نکند، یُوَالِی وَلِیَّهُ وَ لَا یُعَادِیهِ؛
27- در یارى او بکوشد، خواه ظالم باشد یا مظلوم؛ البته اگر خودش ظالم باشد، که او را از ظلمش باز دارد، و اگر مظلوم است، او را در گرفتن حقش کمک کند، یَنْصُرُهُ ظَالِماً وَ مَظْلُوماً فَأَمَّا نُصْرَتُهُ ظَالِماً فَیَرُدُّهُ عَنْ ظُلْمِهِ وَ أَمَّا نُصْرَتُهُ مَظْلُوماً فَیُعِینُهُ عَلَى أَخْذِ حَقِّهِ؛
این عبارت، یکی از زیباترین عبارات در این روایت می‌باشد. همانطور که در قسمت نصیحت نیز گفته شد، وظیفه دوست، تذکر و اصلاح دوست خویش است. ما نباید به خاطر روابط محبت آمیزی که با یکدیگر داریم، چشم بر خطاهای یکدیگر ببندیم و اجازه ظلم و تعدی به حقوق دیگران را به دوستمان بدهیم. همانطور که در گفتار پیش نیز گفتیم: "المومنُ مرآتُ اخیه المؤمن". یکی دیگر از معانی این حدیث زیبا و پرمغز، این است که آینه، علاوه بر زیبایی‌ها، زشتی‌ها را نیز به ما نشان می‌دهد و با آگاه کردن ما از پلشتی‌های خود، مسیر اصلاح را برایمان هموار می‌سازد.
پس وظیفه ماست برادرانمان را در خوبی‌ها یاری کنیم و در بدی‌ها و خطاها، آن‌ها را با منصرف کردن از ارتکاب معاصی، برای خوب ماندن یاری کنیم.
28- او را در برابر حوادث روزگار، تنها نگذارد، لَا یُسْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ؛
29- آنچه را از نیکى‌ها که براى خود دوست دارد، براى او هم دوست بدارد، یُحِبُّ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ؛
30- آنچه را از بدى‌ها که براى خود نمى‌خواهد، براى او نیز نخواهد، یَکْرَهُ لَهُ مِنَ الشَّرِّ مَا یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ.
این دو عبارت پایانی، یکی از اساسی‌ترین اصول ارتباطی در اسلام را بیان می‌دارد: "اصل انصاف"
همان که امیرالمومنین (ع) نیز در فرمایش خود می‌فرمایند: آنچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگران نیز نپسند.[4]شاید بتوان گفت این عبارت "شاه کلید ارتباط"بین مومنان است. در واقع تمام توصیه‌های قبلی، تجلی انصاف بود در مقابل دیگران. همه ما دوست داریم به ما احترام بگذارند، عیب ما را بپوشانند، خطای ما را ببخشایند، در سختی‌ها سرزنشمان نکنند و . . .
در واقع عمل به همین یک نکته می‌تواند ارتباطات در جامعه اسلامی را سامان دهد و تمام مشکلات خانوادگی ما را حل نماید. اگر همسران، فرزندان و هر فردی در جامعه با هر نقشی که بر عهده دارد خود را در جای دیگران قرار دهد و ببیند آیا این عمل را برای خود می‌پسندد یا نه، آنگاه بسیاری از رفتارهای غلط اجتماعی شکل نمی‌گرفت. لطفا چند لحظه به درون خود رجوع کنیم و ببینیم آیا توقعاتی که از دیگران داریم را خودمان انجام می‌دهیم؟ آیا اگر رفتارهایی که ما با دیگران انجام می‌دهیم را با ما انجام دهند، آن‌ها را می‌پسندیم. باور کنیم رعایت همین یک نکته می‌تواند جامعه ما راکه نه، تمام جامعه جهانی را اصلاح نماید. با این قانون، دیگر هیچ کس به دیگری دروغ نخواهد گفت، ظلم نخواهد کرد، بی احترامی و توهین نخواهد کرد. اگر ما خود را به جای والدین خود قرار دهیم، دلسوزی آن‌ها را با جان و دل خواهیم پذیرفت و دیگر هیچ فرزندی اجازه توهین به والدین را به خود نخواهد داد. اگر والدین خود را به جای فرزندان خویش قرار دهند، دیگر خواسته‌های نامعقول از آن‌ها نخواهند داشت و به آن‌ها فرصت بیشتری برای رشد و استقلال خواهند داد. اگر زنان خود را به جای شوهرانشان بگذارند، اگر مردان خود را به جای همسرانشان قرار دهند و هزاران اگر دیگر.
چه دنیای زیبایی خواهیم ساخت اگر دستورات پیشوایان خود را عملی سازیم.
صلی الله علیکم یا اهل بیت النّبوة[5]
در پایان پیامبر اکرم (ص) فرمودند: اگر کسی یکی از این حقوق را ادا نکند، برادر مسلمانش می‌تواند در روز قیامت شکایت کرده و آن را مطالبه نماید که در این صورت به نفع او و به ضرر آن کسی که حق را ادا نکرده حکم خواهد شد؛ یَقُولُ إِنَّ أَحَدَکُمْ لَیَدَعُ مِنْ حُقُوقِ أَخِیهِ شَیْئاً فَیُطَالِبُهُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیَقْضِی لَهُ وَ عَلَیْهِ.
به امید تقویت برادری‌ها در جامعه
نویسنده: مهندس حسین وفابخش
انتظار