آیین برادری در قرآن (قسمت دوم)

بسمه تعالی

حقوق مومنان نسبت به یکدیگر (بخش اول)

در نوشتار قبل، دیدیم رابطه مومنان با یکدیگر از منظر قرآن باید بر اساس اخوت باشد، یعنی بر اساس همانندی، مساوات و همبستگی مومنین نسبت به یکدیگر. در این فرصت قصد دارم حقوق مومنین (که برادر یکدیگرند) را نسبت به هم از دیدگاه "معلم قرآن و مفسر واقعی آن" بیان کنم.

لازم به تذکر است در این مجموعه مباحث، هدف ما صرفا تفسیر آیات قرآن و بحث علمی نیست؛ بلکه بنا داریم درمان دردها و راهکار حل مشکلات زندگی روزانه خود را از قرآن و فرمایشات اهل بیت استخراج کنیم.

پیامبر اکرم اسلام حضرت محمد مصطفی (ص) می‌فرمایند:[1]

مسلمان بر برادر مسلمانش سی حق دارد که جز با به جا آوردن و یا گذشت از آن‌ها، از او برداشته نمی‌شود:

1-      لغزش‌هاى او را نادیده بگیرد و ببخشد، یَغْفِرُ زَلَّتَهُ؛

اولین حق مومن بر برادرش این است که اشتباهات او را نسبت به خود ببخشاید. اگر بنا باشد ما تمام خطاهای یکدیگر را در صفحه دل خود ثبت نماییم و کینه یکدیگر را به دل بگیریم، دیگر اثری از برادری در جامعه نخواهد ماند. اینچنین خواهد شد که صفوف دادگاه‌های ما روز به روز شلوغ‌تر خواهد شد و وحدت جامعه اسلامی سست‌تر گشته و جامعه اسلامی روزبه روز ضعیف‌تر خواهد شد. در روایات متعدد به ما دستور داده‌اند از خطاهای دیگران چشم پوشی کنیم تا خداوند متعال از خطاهای ما در روز قیامت چشم پوشی کند.

2-      در ناراحتى‌ها نسبت به او مهربان باشد، یَرْحَمُ عَبْرَتَهُ؛

اصل محبت در جامعه اسلامی نسبت به یکدیگر بسیار اهمیت دارد چه رسد به هنگامه ناراحتی و رنجش خاطر. در روایتی از امام رضا (ع) می‌خوانیم: هر کس اندوه و مشکلی را از مومنی برطرف نماید، خداوند در روز قیامت اندوه را از قلبش برطرف می‌سازد"[2]

به یاد داشته باشیم یکی از بزرگترین خطاهایی که ما می‌توانیم نسبت به یکدیگر مرتکب شویم، سرزنش کردن یکدیگر در هنگام مشکلات و ناراحتی‌هاست. سرزنش دیگران از گناهان بسیار بزرگی است که عقوبت آن علاوه بر آخرت،قطعا در دنیا نیز دامنگیر ما خواهد شد و سرزنش کننده خود نیز در موردی مشابه، خطایی خواهد کرد که مورد سرزنش دیگران قرار گیرد. امام صادق (ع) می‌فرمایند: "مَن عیَّرَ مؤمناً بذَنبٍ لَم یَمُت حتی یَرکِبَه.[3]  هر کس مسلمانی را به گناهی ملامت کند، نمی‌میرد مگر آنکه خود او مرتکب این خطا شود. 

3-      اسرار و رازهای او را پنهان دارد، یَسْتُرُ عَوْرَتَهُ؛

رازداری یکی دیگر از حقوق اساسی مومنان نسبت به یکدیگر است.

توجه داشته باشیم هر چه رابطه ما با دیگران نزدیک‌تر می‌شود، اهمیت رعایت این نکات نیز افزایش می‌یابد. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: "بهترین شما کسى است که براى خانواده‌اش بهتر باشد، و من بهترین برای خانواده خود هستم."[4]

پس بسیار بسیار مهم است که همسران رازدار یکدیگر باشند و راز خانه خود را در نزد دیگران بیان نکنند.

4-      اشتباهات او را جبران کند، یُقِیلُ عَثْرَتَهُ؛

5-      عذر او را بپذیرد، یَقْبَلُ مَعْذِرَتَهُ؛

پذیرش عذرخواهی دیگران یکی از صفات بسیار پسندیده اسلامی است که هر چه ایمان فرد بیشتر می‌گردد، عذرپذیری او نیز بیشتر خواهد شد. خداوند متعال دوست می‌دارد که ما اشتباهات بندگان او را نادیده بگیریم و به راحتی عذر آن‌ها را بپذیریم. لازم به ذکر است عدم پذیرش معذرت دیگران، دلیلی ندارد جز تکبر و خودبرتربینی که این خود، یکی از آفات بزرگ ایمان است.

6-      در برابر بدگویان و غیبت کنندگان، از او دفاع کند، یَرُدُّ غِیبَتَهُ؛

از زشت‌ترین گناهان که جنبه اجتماعی دارد، غیبت است. غیبت یکی از آسیب‌های مهم رابطه برادرانه است و ان شاءالله در یک نوشتار جداگانه، مفصلا به این معضل بزرگ اجتماعی خواهم پرداخت.

در اینجا فقط به این نکته بسنده می‌کنم که هنگامیکه دیگران غیبت برادر دینی ما را می‌کنند، ما حق نداریم سکوت کنیم بلکه وظیفه داریم از او دفاع کرده و با منحرف کردن بحث، دیگران را از غیبت کردن او بازداریم.

7-      همواره خیر خواه و نصیحتگر او باشد، یُدِیمُ نَصِیحَتَهُ؛

توجه داشته باشید که این نصیحت صرفا در گفتار نیست، بلکه اصل خیراندیشی و خیرخواهی برای دیگران مورد نظر این روایت است.

در نظر داشته باشید شخص نصیحت کننده باید دقیق، صادق و صریح باشد و از مسامحه و محافظه کاری در امری که به نفع دوست اوست، پرهیز کند. او نباید برای جلوگیری از ناراحتی و دلگیر شدن دوستش، غفلت و سقوط او را نظاره کند و لب فروبندد.[5]

8-      دوستى او را پاسدارى کند، یَحْفَظُ خُلَّتَهُ؛

9-      پیمان او را رعایت کند، یَرْعَى ذِمَّتَهُ؛

10-   در حال بیماری از او عیادت کند، یَعُودُ مَرْضَتَهُ؛

11-   در حال مرگ به تشییع جنازه او حاضر شود، یَشْهَدُ مَیِّتَهُ؛

12-   دعوت او را اجابت کند، یُجِیبُ دَعْوَتَهُ؛

دعوت کردن دیگران در اسلام یک نوع احسان است و به ما دستور داده شده است که احسان دیگران را قبول کنیم و سپس آن را به شکل بهتر و شایسته‌تر جبران نماییم.

در سوره نساء داریم: "وَإِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّـهَ کَانَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ حَسِیبًا"[6]یعنی: هرگاه به شما تحیّت گفتند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید، یا (لااقل) به همانگونه پاسخ دهید. خداوند حساب همه چیز را دارد.

از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل شده است: "منظور از تحیت در این آیه، سلام و هرگونه نیکی کردن است."[7]

13-   هدیه او را بپذیرد، یَقْبَلُ هَدِیَّتَهُ؛

14-   بخشش و عطاى او را تلافی کند، یُکَافِئُ صِلَتَهُ؛

15-   نعمت او را شکر و سپاس گوید، یَشْکُرُ نِعْمَتَهُ؛

به امید خدا در فرصت بعدی، ادامه این حدیث شریف را بررسی خواهیم کرد.

التماس دعا

              نویسنده: مهندس حسین وفابخش

---

[1] محمد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 12، ص 212

[2]اصول کافى، جلد 2، صفحه 200

[3]محمد بن حسن حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 12، ص 277

[4]نهج الفصاحه، صفحه472، حدیث 1520

[5] دکتر محمدعلی انصاری، منشور تربیت (شرح نامه 31 نهج البلاغه)، ص 817

[6] سوره نساء، آیه 86

[7]علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، جلد 73، صفحه 7 و جلد 81، صفحه 273