آیین برادری در قرآن (قسمت اول)
بسمه تعالی
اِنَّما المُؤمنونَ اِخوَةٌ فَاَصلِحوا بَینَ اَخَوَیکم وَ اتقوا الله لعلکم تُرحَمون[1]
در سلسله مقالات "آیین برادری در قرآن" بنا دارم به امید خدا، مبحث ارتباط موثر با دیگران را از نگاه قرآن کریم بررسی کنم. ابتدا لازم است نوع ارتباط صحیح را از منظر قرآن مشخص کرد و سپس در ادامه، ابتدا به آسیب شناسی روابط برادرانه مومنان با یکدیگر پرداخته و سپس راهکارهای ارتباط بهتر و موثرتر با دیگران و نفوذ در قلب مومنان را در قرآن کریم جست‌وجو کنیم. امیدوارم این سلسله مطالب برای شما عزیزان مفید باشد.
اِنَّما المُؤمنونَ اِخوَةٌ[2]
خداوند متعال در آیه فوق به ترسیم روابط مومنان با یکدیگر پرداخته و این رابطه را از جنس اخوت می‌داند. برای ورود به بحث لازم است معنی لغت اخوت را برای درک بهتر منظور اصلی آیه، بررسی کنیم.
لغویون برای این واژه سه معنا بیان کرده‌اند.
معنای اول این لغت، "نظیر و شبیه" است. پس اخوت به معنای شباهت و همانندی است. به همین جهت است که در کلام عرب به گروهی که شباهتی در منافع دارند، اخ و اخوان می‌گویند.
در این صورت آیه شریفه می‌فرماید: مومنان! بدانید شما باید با هم شباهت داشته باشید. در گفتار، در رفتار، در صداقت، در مهروزی، در امانتداری و در تمام فضایل انسانی و ایمانی. جامعه اسلامی باید به گونه‌ای باشد که با دیدن یک مومن، بتوان رفتار سایر مومنین را نیز متوجه شد و این برادران آینه تمام نمای تعالیم دینی باشند. همانطور که در روایت پیامبر اکرم (ص) هم داریم: "المومنُ مرآتُ اخیه المومن" که یکی از معانی آن، همین است که مومنین در اصول رفتاری به هم شباهت دارند.
معنای دوم این لغت"برابری و مساوات"می‌باشد. اخوت رابطه‌ای است که در آن مساوات به طور کامل رعایت می‌شود.
توضیح اینکه در برخی روابط مساوات وجود ندارد و نباید هم وجود داشته باشد مثل رابطه فرزند و والدین که فرزندان باید احترام والدین را به جهت حقی که آن‌ها بر او دارند رعایت کنند و حقوق آنان را بپردازد و به آنان احسان نمایند و حتی بدی آنان را نیز با خوبی پاسخ دهند. اما رابطه اخوت یک رابطه کاملا برابر است که هیچ کس بر دیگری برتری ندارد (مگر به جهت تقوا). پس این ، تاکید دارد که مومنان نباید نسبت به هم مفاخره و یا برتری جویی داشته باشند و از نظر حق و حقوق، کاملا با یکدیگر برابر هستند و باید به حقوق متقابل یکدیگر احترام بگذارند.
معنای سوم این لغت،"شدت پیوند، اتصال، پیوستگی و وابستگی" است. این آیه قرآن می‌فرماید مومنان باید در نهایت پیوستگی باشند. آن‌ها باید ملازم و پشت به پشت یکدیگر قرار گیرند و در تمام صحنه‌ها یارویاور یکدیگر باشند. مومنان باید تقویت کننده یکدیگر باشند و در تمام شرایط پشتیبان یکدیگر (در بندگی خداوند) باشند.
"فَاصلَحوا بینَ اَخویکم"[3]
حال اگر دیدید جایی این ارتباط زیبای اخوت و این پیوستگی و پیوند در حال واپاشی است و اختلافی بین برادران در حال ایجاد است، وظیفه همه مومنان این است که تلاش کنند تا مجددا صلح و صلاح برقرار گردد و دشمنی‌ها و اختلافات به دوستی و همدلی تبدیل گردد. (ان شاءالله مبحث اصلاح روابط بین مومنان را مفصلا بررسی خواهیم کرد)
"واتقوا الله لعلکم تُرحَمون"[4]
در ادامه آیه، اشاره خداوند به تقوا و سپس رحمت، بیانگر این است که اولا رابطه مومنان با یکدیگر باید بر اساس تقوا و رعایت حقوق الهی باشد.
و در نهایت اگر این پیوستگی وجود داشته باشد و رابطه بر اساس تقوا تنظیم شده باشد، موجبات بهره‌مندی از رحمت الهی فراهم خواهد شد. در واقع تحقق رحمت الهی برای مومنان در گرو داشتن رابطه‌ای برادرانه با یکدیگر می‌باشد و هر چه این رابطه قوی‌تر باشد، بهره‌مندی از رحمت بیکران الهی نیز بیشتر و بیشتر خواهد بود.
در پایان به 2 نکته کوچک اشاره می‌کنم:
1- رابطه اخوت، اختصاص به مردان ندارد، بلکه این تعبیر در مورد زنان نیز بکار رفته است. «و ان کانوا اِخوَةَ رجالاً و نساءً»[5]
2- امام صادق (ع) فرمودند: «مومن برادر مومن است و به منزله چشم و راهنمای اوست. هرگز به او خیانت نمی‌کند و ستم روا نمی‌دارد، با او غش و تقلب نمی‌کند و هر وعده‌ای را به او دهد، تخلف نخواهد کرد.[6]
نویسنده: مهندس حسین وفابخش
ایزانلو