دوست یابی و تأثیر دوستی ها

انسان موجودی اجتماعی است و رشد و پیشرفت او صرفاً در اجتماع ممکن است و معنا می یابد، بر این اساس، انسان ناگزیر از رفاقت است. رفاقت و دوستی نیاز طبیعی انسان به شمار می آید و از جنبه های مختلف دارای ضرورت است. در تبیین واژه ی « انسان »، برخی واژه شناسان گفته اند از « انس » ریشه گرفته و به همین اعتبار، فرزند آدم باید مونس و هم دم داشته باشد. اما پرسش مهم این است که رفاقت با چه کسی؟ با چه انگیزه ای؟ با چه فلسفه و منطقی؟
سفر ما در این دنیا سفری بی بازگشت است که در آن، با سرمایه هایی که در اختیار داریم تجارت می کنیم تا برای آخرت خود توشه بیندوزیم. در این میان، « رفاقت » و « دوستی ها » نقشی به سزا در چگونه خرج کردن این سرمایه ها ایفا می کند و در نتیجه، بر نفع یا ضرری که در روز قیامت نصیب ما می شود تأثیر می گذارد.

 

پیامدهای دوستی های خوب و دوستی های بد

در دستورهای دین، برکاتی ارزشمند برای دوستی های خوب و ضررهایی فراوان برای دوستی های بد برشمرده شده است که در اینجا به آنها اشاره می کنیم:

(+) تثبیت ارزش ها: به واسطه ی دوستی با افراد نیکخو و صالح، ادب، حسن خلق، فروتنی، توجه به انجام فرائض دینی... همه و همه در انسان تقویت و تشویق می شود.

(-) تزلزل ارزش ها: هم نشینی با افراد ناباب نه تنها زمینه و محیط برای خوب تر شدن را نامساعد می کند، بلکه همان ارزش های موجود را هم متزلزل نموده و از بین می برد. چه بسا افرادی که به نماز اول وقت، وفای به عهد، اخلاق نیک و... پ1ایبند بوده اند اما پس از رفاقت با فردی ناصالح با سرعت و در فرصت اندکی این ارزش ها را از دست داده اند.

(+) رشد آگاهی ها: نه فقط از معلومات و دانسته های فرد صالح بهره مند می شویم و دائم به آگاهی هامان افزوده می شود، در عمل نیز رعایت بسیاری از نکات ظریف را از آنان می آموزیم.

(-) تشدید نادانی ها: انسان با هم نشینی با افراد ناصالح نه تنها کار خطای خود را صحیح می پندارد، بلکه اگر از آنان سؤالی هم بکند به پاسخ درست نمی رسد. به علاوه نفس انسان که در پی توجیه خطاها و زشتی هاست، وقتی ببیند اطرافیان هم همان خطا را مرتکب می شوند در اشتباه خود محکم شده و از توبه منصرف می شود.

(+) بهره مندی از رحمتی که بر دوست خوب نازل می شود:
بارش رحمت الهی بر همه کس و همه جا یکسان نیست. هرچه فردی در اطاعت و بندگی خداوند کوشاتر باشد و هرچه منزل، محل کار و محیطی جایگاه بندگی بیشتر خدا باشد، رحمت الهی را بیشتر جذب می کند. اگر خانه ای جاذب رحمت باشد، ما هم که به آنجا رفت و آمد می کنیم از آن رحمت استفاده می کنیم. همچون حضور در عطر فروشی که به واسطه ی همین حضور، بوی خوشی بر لباس ما می نشیند...

(-) دچار شدن به عقوبتی که بر دوست بد نازل می شود:
اگر شما سرنشین خودرویی باشید که راننده ای ناشی و بی توجه دارد، در صورت تصادف و بروز حادثه شما نیز آسیب خواهید دید و این ضرر تنها متوجه راننده نخواهد بود. چنین است که در رفاقت با افراد ناصالح، عقوبتی که آنان دچارش می شوند دامن اطرافیان را نیز خواهد گرفت. با این تفاوت که آسیب های ناشی از رانندگی غالباً قابل جبران است اما آسیب های روحی و معنوی ناشی از دوستی با بدان و ناصالحان گاهی غیر قابل جبران و حتی به نسل انسان هم منتقل می شود...

 

ضرورت ترک همنشینی با بدان

روزی امام موسی کاظم(ع) به یکی از یارانش فرمود: « شنیده ام با فلانی رفت و آمد می کنی. از این کار دست بکش چرا که او ناصالح است. » سپس تأکید کردند: « یا با ما بنشین و او را کنار بگذار، یا با او بنشین و ما را کنار بگذار. » مخاطب ایشان که تغیر و آزردگی حضرت را دید عرض کرد: « اما من که با او همراهی و هم دستی نمی کنم و رابطه ی ما صرفاً به رفت و آمد و نشست و برخاست منحصر می شود. » حضرت فرمودند: « نمی ترسی که عقوبتی بر او نازل شود و دامان تو را هم بگیرد؟ » سپس این ماجرا را باز گفتند: « هنگامی که موسی و یارانش به رود نیل رسیدند، به امر خدا آب شکافته شد و راهی پیش روی آنان گشوده شد. پیش از آنکه یاران موسی به طور کامل از عرض رود عبور کنند، سپاه فرعون هم به ساحل رود رسید. در میان یاران موسی شخصی بود که قوم و خویشی در سپاه فرعون داشت. او به موسی گفت بگذار من نزد او بروم. با او کاری دارم. اما وقتی به سوی فرعونیان رفت، به امر خدا آب ها از دو سو به هم پیوست و او نیز در کنار سپاهیان فرعون غرق شد. وقتی موسی عزرائیل را ملاقات کرد از او پرسید تکلیف این مرد چه بوده است؟ و عزرائیل هم پاسخ داد: او از ادامه ی حیات محروم شد چون بلای فرعونیان دامان او را هم گرفت.»

ملاکی برای دوست خوب

روزی پیامبر اکرم(ص) از دامادش علی(ع) پرسید: علی جان، فاطمه چگونه همسری است برای تو؟ حضرت امیر فرمود: « فاطمه خوب یاوری در بندگی و اطاعت از خداست.»
این پاسخ حکیمانه نشان می دهد خوبی و بدی هرچیز را باید از اثر آن و نقشی که بندگی خداوند ایفا می کند بشناسیم. چه بسیار کالاها و کتاب ها و نحله های فکری که در موردشان بسیار تبلیغ و صحبت می شود و از تأثیرات شگرف آن ها سخن به میان می آید، اما در عمل نه فقط کارایی ندارند که سرشار از ضررند. ملاک ارزیابی و سنجش ما برای تشخیص اینکه ببینیم با چگونه اشخاصی رفت و آمد می کنیم، « تأثیری » است که بر ما نهاده اند. برخی نشست و برخاست ها اسباب عروج اند و برخی باعث سقوط. پس دوست خوب و محیط خوب آن است که پس از مدتی اثر مثبت و رشد آورش در گفتار و کردار انسان مشاهده شود.

 

 

نویسنده: استاد مهدی عدالتیان